1

Ζούμε σε μια εποχή πολύπλοκου εξοπλισμού και ταχύτατων μηχανών και οχημάτων και τόσο η δική μας επιβίωση όσο κι εκείνη της οικογένειας και των φίλων μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γενική επιδεξιότητα των άλλων.

Στο χώρο της αγοράς, στις θετικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, καθώς και στην κυβέρνηση, η αδεξιότητα2 μπορεί να απειλήσει τη ζωή και το μέλλον μιας μικρής ή μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων.

Είμαι σίγουρος πως μπορείς να φέρεις στο νου σου πολλά παραδείγματα τέτοιων περιστάσεων.

Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεν την παρόρμηση να ορίζει τη μοίρα του. Τόσο η δεισιδαιμονία όσο και ο εξευμενισμός των κατάλληλων θεών και οι τελετουργικοί χοροί πριν απ’ το κυνήγι μπορούν να θεωρηθούν ως προσπάθειες –άσχετα από το πόσο ασθενείς ή μάταιες είναι– να ορίσει το πεπρωμένο.

Μόνο όταν ο άνθρωπος έμαθε να σκέφτεται, να εκτιμά τη γνώση και να την εφαρμόζει με ικανοποιητική επιδεξιότητα, άρχισε να κυριαρχεί στο περιβάλλον του. Το γνήσιο «θείο δώρο» μπορεί να είναι η δυνατότητα να είσαι επιδέξιος.

Στις συνηθισμένες ασχολίες ο Άνθρωπος εκτιμά τη δεξιοτεχνία και την ικανότητα. Όταν αυτές απαντώνται σ’ έναν ήρωα ή σ’ έναν αθλητή, αποτελούν σχεδόν αντικείμενο λατρείας.

Το κριτήριο της αληθινής επιδεξιότητας είναι το τελικό αποτέλεσμα.

Ένας άνθρωπος επιβιώνει στο βαθμό που είναι επιδέξιος. Χάνεται στο βαθμό που είναι αδέξιος.

Ενθάρρυνε την απόκτηση ικανότητας σε οποιαδήποτε αξιόλογη ενασχόληση. Να την επαινείς και να την ανταμείβεις όποτε τη συναντάς.

Να απαιτείς επίδοση υψηλού επιπέδου. Η αξία μιας κοινωνίας φαίνεται από το αν εσύ, η οικογένειά σου και οι φίλοι σου μπορείτε να ζείτε σ’ αυτή με ασφάλεια ή όχι.

Η παρατήρηση, η μελέτη και η εξάσκηση αποτελούν συστατικά της ικανότητας.

17-1. ΝΑ ΚΟΙΤΑΣ.

Να βλέπεις αυτό που βλέπεις, όχι αυτό που κάποιος άλλος σου λέει πως βλέπεις.

Αυτό που παρατηρείς είναι αυτό που παρατηρείς εσύ. Κοίταζε τα πράγματα και τη ζωή και τους άλλους κατευθείαν, όχι μέσω οποιουδήποτε νέφους προκατάληψης, παραπετάσματος φόβου ή μέσω της ερμηνείας κάποιου άλλου.

Αντί να λογομαχείς με τους άλλους, βάλ’ τους να κοιτάξουν. Να επιμένεις με ευγένεια να κοιτάξουν κι αυτό από μόνο του αρκεί για να διαλύσει τα πιο κατάφωρα ψέματα, ν' αποκαλύψει τις μεγαλύτερες υποκρισίες, να λύσει τα πιο πολύπλοκα αινίγματα και να φέρει στο φως τις πιο απίθανες αποκαλύψεις.

Όταν κάποιος άνθρωπος βρίσκει ότι τα πράγματα προκαλούν μεγάλη σύγχυση κι ότι είναι δύσκολο να τα ανεχθεί, όταν το μυαλό του στριφογυρίζει συνεχώς, βάλε τον άνθρωπο απλώς να σταθεί και να κοιτάξει.

Αυτό που βρίσκει είναι συνήθως πολύ προφανές όταν το βλέπει. Κατόπιν, συνεχίζει και χειρίζεται τα πράγματα. Αν όμως δεν τα δει ο ίδιος, δεν τα παρατηρήσει ο ίδιος, θα αποτελούν μικρή πραγματικότητα γι’ αυτόν, και όλες οι οδηγίες και εντολές και τιμωρίες ανά τον κόσμο δε θα επιλύσουν τη σύγχυσή του.

Μπορεί κανείς να επισημάνει την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κοιτάξει και να προτείνει να κοιτάξει όντως· τα συμπεράσματα θα είναι δικά του.

Ένα παιδί ή ένας ενήλικος βλέπει αυτό που αυτός ο ίδιος βλέπει και αυτό αποτελεί την πραγματικότητα γι’ αυτόν.

Η αληθινή επιδεξιότητα βασίζεται στη δική μας ικανότητα να παρατηρούμε. Μόνο μ’ αυτή την πραγματικότητα μπορεί κανείς να είναι επιδέξιος και βέβαιος.

17-2. ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙΣ.

Σου έχει τύχει ποτέ να έχει ένα άτομο κάποια ψευδή δεδομένα για σένα; Σου δημιούργησε πρόβλημα αυτό;

Αυτό μπορεί να σου δώσει κάποια ιδέα για την καταστροφή που μπορεί να προκαλέσουν τα ψευδή δεδομένα.

Κι εσύ επίσης θα μπορούσες να έχεις μερικά ψευδή δεδομένα για κάποιον άλλο.

Ο διαχωρισμός του ψεύδους από την αλήθεια επιφέρει κατανόηση.

Υπάρχουν πολλά ψευδή δεδομένα τριγύρω. Τα κατασκευάζουν άτομα με κακές προθέσεις για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς. Μερικά απ’ αυτά προέρχονται από ξεκάθαρη άγνοια των γεγονότων και τίποτε περισσότερο. Και μπορούν να εμποδίσουν την αποδοχή των αληθινών δεδομένων.

Η κύρια διαδικασία της μάθησης έχει ως εξής: εξετάζουμε τα δεδομένα που διαθέτουμε, διαχωρίζουμε τ’ αληθινά από τα ψευδή και τα σημαντικά από τ’ ασήμαντα, και καταλήγουμε κατ’ αυτό τον τρόπο σε συμπεράσματα που μπορούμε να εφαρμόσουμε. Μόλις κάποιος το κάνει αυτό, θα έχει κάνει ένα μεγάλο βήμα πάνω στο δρόμο που θα τον οδηγήσει στην επιδεξιότητα.

Κάθε «αλήθεια» κρίνεται με βάση αν είναι αληθινή για σένα. Αν έχεις το σύνολο των δεδομένων, αν έχεις αποσαφηνίσει πλήρως κάθε παρανοημένη λέξη σε αυτό κι έχεις επιθεωρήσει το θέμα, κι ακόμα δε φαίνεται αληθινό, τότε δεν είναι αληθινό για σένα. Απόρριψέ το. Και, αν θέλεις, προχώρησε παραπέρα και φτάσε σ’ ένα συμπέρασμα σχετικά με το ποια είναι η αλήθεια για σένα. Στο κάτω κάτω, εσύ είσαι αυτός που θα χρειαστεί να τη χρησιμοποιήσει ή να μην τη χρησιμοποιήσει, να σκεφτεί με βάση αυτή ή να μη σκεφτεί με βάση αυτή. Αν αποδέχεται κανείς τυφλά κάποια «γεγονότα» ή «αλήθειες», απλώς και μόνο επειδή του είπαν ότι πρέπει να τα δεχτεί, αν αποδέχεται «γεγονότα» και «αλήθειες» που δεν του φαίνονται αληθινά ή ακόμα που του φαίνονται ψευδή, το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι θλιβερό. Αυτό το σοκάκι οδηγεί στο σκουπιδότοπο της αδεξιότητας.

Ένα άλλο μέρος της μάθησης έχει να κάνει απλώς με την απομνημόνευση.Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει την ορθογραφία των λέξεων, μαθηματικούς πίνακες και τύπους, τη σειρά των σωστών κουμπιών που πρέπει να πατήσουμε, κ.λπ. Όμως, ακόμα και στην απλή απομνημόνευση πρέπει κανείς να γνωρίζει ποιος είναι ο σκοπός της ύλης που μελετά, καθώς και πώς και πότε να τη χρησιμοποιήσει.

Η διαδικασία της μάθησης δεν είναι απλώς και μόνο συσσώρευση δεδομένων πάνω σε άλλα δεδομένα. Είναι μια διαδικασία με την οποία κατανοεί κανείς καινούργια πράγματα και γνωρίζει καλύτερους τρόπους για να κάνει διάφορα πράγματα.

Εκείνοι που προοδεύουν στη ζωή δε σταματούν ποτέ πραγματικά να μελετούν και να μαθαίνουν. Ο επιδέξιος μηχανικός ενημερώνεται για τις καινούργιες μεθόδους, ο καλός αθλητής συνεχώς επανεξετάζει την πρόοδο του αθλήματός του, κάθε επαγγελματίας έχει μια στοίβα από βιβλία της ειδικότητάς του πρόχειρα και τα συμβουλεύεται κ.λπ.

Τόσο το καινούργιο μοντέλο μίξερ ή πλυντηρίου όσο και το τελευταίο μοντέλο αυτοκινήτου απαιτούν κάποια μελέτη και μάθηση για να τα λειτουργήσουμε μ’ επιδεξιότητα. Όταν οι άνθρωποι παραλείπουν να κάνουν κάτι τέτοιο, το επακόλουθο είναι ατυχήματα στην κουζίνα και σωροί από ματωμένα συντρίμμια στους αυτοκινητόδρομους.

Είναι πολύ υπερόπτης εκείνος που νομίζει πως δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο να μάθει στη ζωή. Και είναι επικίνδυνα τυφλός εκείνος που δεν μπορεί να αποβάλει τις προκαταλήψεις του και τα ψευδή δεδομένα που έχει και να τα αντικαταστήσει με γεγονότα και αλήθειες που μπορούν να προσφέρουν καταλληλότερη βοήθεια στη δική του ζωή και στη ζωή όλων των άλλων.

Υπάρχουν τρόποι για να μελετά κανείς, ώστε πραγματικά να μαθαίνει και να μπορεί να χρησιμοποιεί αυτά που μαθαίνει. Αυτοί συνοψίζονται στο να έχει ένα δάσκαλο και/ή βιβλία που να πραγματεύονται σωστά το θέμα τους· στο να αποσαφηνίζει κάθε λέξη που δεν καταλαβαίνει πλήρως· στο να συμβουλεύεται άλλες πηγές και/ή τον ίδιο το χώρο του θέματος· να ξεδιαλέγει τα ψευδή δεδομένα που μπορεί να έχει ήδη· να διαχωρίζει τα ψευδή από τ’ αληθινά με βάση το τι είναι τώρα αληθινό γι’ αυτόν. Ως τελικό αποτέλεσμα θα αισθάνεται σιγουριά και θα μπορεί να είναι επιδέξιος. Μπορεί να είναι, στην πραγματικότητα, μια θαυμάσια και ικανοποιητική εμπειρία. Μοιάζει σαν να ανεβαίνει κανείς σε ένα επικίνδυνο βουνό, γεμάτο αγκαθωτούς θάμνους, αλλά να φτάνει τελικά στην κορυφή με μια καινούργια θέα ολόκληρου του απέραντου κόσμου.

Για να επιβιώσει ένας πολιτισμός, πρέπει να καλλιεργήσει τις συνήθειες και τις ικανότητες μελέτης στα σχολεία του. Το σχολείο δεν είναι ένας χώρος όπου βάζουμε τα παιδιά για να μην τα έχουμε στα πόδια μας στη διάρκεια της ημέρας. Θα ήταν υπερβολικά δαπανηρό αν υπήρχε γι’ αυτόν το λόγο και μόνο. Ούτε είναι ένας χώρος δημιουργίας παπαγάλων. Το σχολείο είναι ο χώρος όπου θα πρέπει να μαθαίνει κανείς να μελετά και όπου τα παιδιά μπορούν να προετοιμάζονται για να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, να μαθαίνουν να τη χειρίζονται με επιδεξιότητα και να αποκτούν τα εφόδια για να αναλάβουν τον κόσμο του αύριο, τον κόσμο όπου οι σημερινοί ενήλικοι θα είναι πια μεσήλικες ή ηλικιωμένοι.

Ο αδιόρθωτος εγκληματίας ποτέ δεν έμαθε πώς να μαθαίνει. Τα δικαστήρια προσπαθούν επανειλημμένα να του διδάξουν πως, αν διαπράξει το ίδιο έγκλημα, θα ξαναπάει στη φυλακή: οι πιο πολλοί απ’ αυτούς διαπράττουν το ίδιο έγκλημα και ξαναγυρνάνε στη φυλακή. Είναι γεγονός πως οι εγκληματίες είναι η αιτία που ψηφίζονται όλο και περισσότεροι νόμοι· ο ευυπόληπτος πολίτης είναι αυτός που υπακούει τους νόμους· οι εγκληματίες, εξ ορισμού, δεν τους υπακούουν· οι εγκληματίες δεν μπορούν να μάθουν. Καμιά διαταγή, οδηγία, τιμωρία και εξαναγκασμός δε θα έχει αποτέλεσμα σ’ ένα άτομο που δε γνωρίζει πώς να μαθαίνει και δεν μπορεί να μάθει.

Ένα χαρακτηριστικό που παρουσιάζουν οι εγκληματικές κυβερνήσεις –όπως έχει μερικές φορές συμβεί στην Ιστορία– είναι ότι οι ηγέτες τους δεν μπορούν να μάθουν· όλα τα αρχεία και η ορθή λογική μπορεί να τους υποδεικνύουν πως την καταπίεση ακολουθεί η συμφορά. Παρ' όλα αυτά, χρειάστηκε μια βίαιη επανάσταση για να τους θέσουμε υπό έλεγχο ή ένας Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος για ν' απαλλαγούμε απο έναν Χίτλερ – γεγονότα πολύ δυσάρεστα για την Ανθρωπότητα.
Αυτοί δεν μάθαιναν. Τέρπονταν με τα ψευδή δεδομένα. Απέρριπταν κάθε απόδειξη και αλήθεια. Χρειάστηκε να βγουν από τη μέση.

Οι παράφρονες δεν μπορούν να μάθουν. Καθώς ωθούνται από κρυμμένες κακές προθέσεις ή είναι συνθλιμμένοι σε σημείο που να μην μπορούν να σκέφτονται λογικά, τα γεγονότα, η αλήθεια και η πραγματικότητα είναι πέρα απ’ αυτούς. Αποτελούν την προσωποποίηση των ψευδών δεδομένων. Δεν πρόκειται ή δεν μπορούν, στην πραγματικότητα, ν’ αντιληφθούν ή να μάθουν.

Η ανικανότητα ή η άρνηση για μάθηση επιφέρουν ένα πλήθος προβλημάτων για το άτομο και την κοινωνία.

Η ζωή μερικών ανθρώπων γύρω σου έχει βγει από τη σωστή πορεία της επειδή αυτοί δε γνωρίζουν πώς να μελετάνε, επειδή δε μαθαίνουν. Ίσως να μπορείς να σκεφτείς μερικά παραδείγματα.

Αν δεν μπορεί κανείς να βάλει τους ανθρώπους γύρω του να μελετήσουν και να μάθουν, η δική του δουλειά μπορεί να γίνει πολύ πιο επίπονη –και μάλιστα ν’ αποκτήσει φόρτο εργασίας– και η δυνατότητά του να επιβιώνει να ελαττωθεί κατά πολύ.

Μπορεί κανείς να βοηθά τους άλλους να μελετούν και να μαθαίνουν έστω και μόνο με το να θέτει στη διάθεσή τους τα δεδομένα που θα πρέπει να έχουν. Μπορεί να βοηθά απλώς με το να τους δίνει αναγνώριση γι’ αυτά που έχουν μάθει. Μπορεί να βοηθά έστω και μόνο με το να εκτιμά την όποια άνοδο παρατηρεί στην επιδεξιότητα των άλλων. Αν θέλει, μπορεί να κάνει περισσότερα απ’ αυτά: να βοηθήσει τους άλλους –χωρίς φιλονικίες– να διαχωρίσουν τα ψευδή δεδομένα, να τους βοηθήσει να βρουν και να αποσαφηνίσουν τις λέξεις που δεν έχουν καταλάβει, να τους βοηθήσει να βρουν και να χειριστούν τους λόγους για τους οποίους δε μελετούν και δε μαθαίνουν.

Μια και μαθαίνουμε στη ζωή κυρίως από τα λάθη μας, αντί να τα βάζεις με κάποιον που κάνει ένα λάθος, βρες πώς έγινε το λάθος και δες αν ο άλλος μπορεί να μάθει κάτι απ’ αυτό.

Μπορεί πότε πότε να εκπλήσσεσαι και ο ίδιος όταν ξεμπερδεύεις τη ζωή ενός ατόμου βάζοντάς το απλώς να μελετήσει και να μάθει. Είμαι σίγουρος πως μπορείς να σκεφτείς πολλούς τρόπους για να το πετύχεις. Και φαντάζομαι πως θα διαπιστώσεις ότι οι πιο ήπιοι τρόποι είναι οι πιο αποτελεσματικοί. Ο κόσμος είναι ήδη αρκετά σκληρός για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να μάθουν.

17-3. ΝΑ ΕΞΑΣΚΕΙΣΑΙ.3

Η μάθηση αποφέρει καρπούς όταν εφαρμόζεται. Μπορεί κανείς, φυσικά, ν’ αναζητήσει τη σοφία για τη σοφία – υπάρχει μάλιστα και μια ομορφιά σ’ αυτό. Αλλά, για να λέμε την αλήθεια, ποτέ πραγματικά δεν ξέρει κανείς αν είναι σοφός ή όχι προτού δει τα αποτελέσματα από την προσπάθειά του να εφαρμόσει αυτή τη σοφία.

Κάθε ασχολία, τέχνη ή επάγγελμα –το σκάψιμο, η νομική, η μηχανική, το μαγείρεμα ή οτιδήποτε άλλο– άσχετα με το πόσο καλά τα έχουμε μελετήσει, έρχεται τελικά αντιμέτωπη με τη λυδία λίθο: μπορούμε να τα ΕΦΑΡΜΟΣΟΥΜΕ; Και η εφαρμογή απαιτεί εξάσκηση.

Αν οι κασκαντέρ του κινηματογράφου δεν κάνουν πρώτα εξάσκηση, τραυματίζονται. Το ίδιο κι οι νοικοκυρές.

Στ’ αλήθεια, η ασφάλεια δεν αποτελεί δημοφιλές θέμα. Επειδή συνοδεύεται συνήθως από τα λόγια «να προσέχεις» και «μην τρέχεις», οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν πως τους βάζουν περιορισμούς. Αλλά υπάρχει κι άλλη προσέγγιση στο θέμα: αν κάποιος είναι πραγματικά εξασκημένος, η ικανότητά του και η δεξιότητά του είναι τόσο ανεπτυγμένες, που δε χρειάζεται να «προσέχει» ή να «μην τρέχει». Μόνο με την εξάσκηση μπορεί κανείς να καταφέρει να κινείται με μεγάλη ταχύτητα, αλλά και με ασφάλεια.

Η ικανότητα και η επιδεξιότητα κάποιου πρέπει ν’ αυξηθούν ώστε να συμβαδίζουν με την ταχύτητα της εποχής στην οποία ζει. Κι αυτό πετυχαίνεται με την εξάσκηση.

Μπορεί κανείς να εκπαιδεύσει τα μάτια του, το σώμα του, τα χέρια του και τα πόδια του, μέχρις ότου, με την εξάσκηση, να φτάσουν κατά κάποιον τρόπο σε σημείο που να «γνωρίζουν». Δε χρειάζεται πια να «σκέφτεται» κανείς για ν’ ανάψει τη σόμπα ή για να παρκάρει το αυτοκίνητο, απλώς το ΚΑΝΕΙ. Σε κάθε ασχολία, ένα μεγάλο μέρος αυτού που θεωρείται «ταλέντο» είναι στην πραγματικότητα απλώς εξάσκηση.

Αν δε σχεδιάσει κανείς με λεπτομέρεια την κάθε κίνηση που χρειάζεται για να κάνει κάτι, και μετά δεν την κάνει ξανά και ξανά μέχρι που να μπορεί να την εκτελεί με ταχύτητα και ακρίβεια χωρίς να σκέφτεται καν, μπορεί να προετοιμάσει το έδαφος για ατυχήματα.

Οι στατιστικές συνήθως επιβεβαιώνουν πως τα λιγότερο εξασκημένα άτομα έχουν τα περισσότερα ατυχήματα.

Η ίδια αρχή ισχύει στις τέχνες και στα επαγγέλματα που κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούν το μυαλό. Ο δικηγόρος που δεν έχει ασκηθεί και ξανά ασκηθεί στις διαδικασίες του δικαστηρίου μπορεί να μην έχει μάθει «ν’ αλλάζει ταχύτητες» στη διάνοιά του αρκετά γρήγορα, ώστε ν’ αντιμετωπίζει τις νέες εξελίξεις μιας υπόθεσης και, με αυτό τον τρόπο, να τη χάνει. Ένας νέος χρηματιστής χωρίς εξάσκηση θα μπορούσε να χάσει μια περιουσία μέσα σε λίγα λεπτά. Ένας αρχάριος πωλητής που δεν έχει κάνει πρόβες στην τέχνη των πωλήσεων μπορεί να λιμοκτονήσει από έλλειψη πωλήσεων. Η σωστή λύση είναι εξάσκηση, εξάσκηση και πάλι εξάσκηση!

Μερικές φορές ανακαλύπτει κανείς πως δεν μπορεί να εφαρμόσει αυτό που έμαθε. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, οφείλεται στον εσφαλμένο τρόπο μελέτης ή στο δάσκαλο ή στο κείμενο. Το να διαβάζει κανείς τις οδηγίες είναι μερικές φορές τελείως διαφορετικό από το να προσπαθεί να τις εφαρμόσει.

Κάποιες φορές, όταν η εξάσκηση δε βγάζει πουθενά, χρειάζεται να πετάξει κανείς το βιβλίο και να αρχίσει από το μηδέν. Ο τομέας της ηχογράφησης στον κινηματογράφο αποτελεί παράδειγμα: αν ακολουθούσε κανείς τα βιβλία ηχογράφησης που κυκλοφόρησαν κατά καιρούς, δε θα κατόρθωνε να κάνει το κελάηδημα ενός πουλιού ν’ ακούγεται καλύτερα από ένα ομιχλόκερας – αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορείς να καταλάβεις τι λένε οι ηθοποιοί σε μερικές ταινίες. Ο καλός ηχολήπτης χρειάστηκε να τα βρει όλα μόνος του για να κάνει τη δουλειά του. Αλλά σε έναν άλλο τομέα του κινηματογράφου υπάρχει ακριβώς το αντίθετο: αρκετά συγγράμματα για το φωτισμό στον κινηματογράφο είναι έξοχα· αν τ’ ακολουθήσει κανείς κατά γράμμα, το αποτέλεσμα θα είναι μια υπέροχη σκηνή.

Είναι ατυχές το γεγονός ότι δεν καλύπτονται επαρκώς όλες οι ασχολίες με κατανοητά συγγράμματα, ιδίως σε μια τεχνοκρατούμενη κοινωνία υψηλών ταχυτήτων. Αλλά αυτό δε θα πρέπει να μας σταματά. Όταν υπάρχουν αξιόλογα συγγράμματα, εκτίμησέ τα και μελέτησέ τα καλά. Όπου δεν υπάρχουν, συγκέντρωσε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, μελέτησέ τα και βρες τα υπόλοιπα από μόνος σου.

Αλλά η θεωρία και τα δεδομένα αποφέρουν καρπούς μόνο όταν εφαρμόζονται, και μάλιστα όταν εφαρμόζονται κατόπιν εμπειρίας που έχει αποκτήσει κανείς από την εξάσκηση.

Είναι επικίνδυνο να περιστοιχίζεσαι από ανθρώπους που δεν εξασκούν τις ειδικότητές τους σε σημείο που να μπορούν πραγματικά να τις ΚΑΝΟΥΝ. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στο «αρκετά καλά» και στην επαγγελματική ικανότητα και δεξιότητα. Το χάσμα γεφυρώνεται με την εξάσκηση.

Βάζε τους ανθρώπους να βλέπουν, να μελετούν, να κατανοούν πώς γίνεται κάτι και μετά να το κάνουν. Και, όταν έχουν καταφέρει να το κάνουν σωστά, βάζε τους να εξασκούνται ξανά και ξανά, μέχρις ότου να μπορούν να το κάνουν σαν επαγγελματίες.

Είναι μεγάλη η χαρά που γεύεται κανείς όταν είναι ικανός, επιδέξιος και γρήγορος. Αλλά αυτά μπορεί να τα πετύχει με ασφάλεια μόνο με την εξάσκηση. Το να προσπαθείς να ζήσεις σ’ έναν κόσμο πολύ μεγάλης ταχύτητας με αργούς ανθρώπους δεν είναι και πολύ ασφαλές.

Ο καλύτερος τρόπος για να διαβαίνει
κανείς το δρόμο προς την ευτυχία είναι
όταν είναι παρέα με ικανούς συνταξιδιώτες.

1. 1. επιδέξιος: αυτός που μπορεί να κάνει καλά εκείνα τα πράγματα που κάνει· ικανός· δεξιοτέχνης στο να κάνει αυτό που κάνει· αυτός που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των δραστηριοτήτων που έχει.
2. 2. αδεξιότητα: έλλειψη επαρκούς γνώσης ή επιδεξιότητας ή ικανότητας· απουσία επιδεξιότητας· ανικανότητα· κατάσταση όπου κάποιος
    μπορεί να κάνει μεγάλα λάθη ή σφάλματα.
3. 3. εξασκούμαι: ασκώ ή εκτελώ κάτι επανειλημμένως προκειμένου να αποκτήσω ή τελειοποιήσω μια δεξιότητα.